زیرآسمان نروژ: وقوع حادثه رانش زمین در نروژ در آخرین روزهای ماه دسامبرسال گذشته میلادی در منطقه «یِردروم Gjerdrum» در حوالی شهر «اسلو» که منجر به تخریب کامل نه خانه، کشته شدن ده نفر و زخمی شدن ده نفر دیگر شد، موجب شد که بحث های زیادی بر روی علل و ریشه های این حادثه در نروژ شکل بگیرد که موجب داغ شدن بحث فرسایش خاک و لزوم بازنگری و ایجاد تغییر و تحول در ساختار نظام مهندسی کشور در جهت اطمینان بیشتر از انجام بررسی های کامل زمین شناسی و موضوع تثبیت خاک پیش و پس از احداث ساختمانها و خانه های مسکونی در نروژ شد.

نگاهی به دلایل احتمالی این حادثه

۱- نوع خاک

بلافاصله پس از وقوع این حادثه، بحث های کارشناسی زیادی در سطح رسانه های نروژ در زمینه علل و ریشه های احتمالی این حادثه به راه افتاد. نخستین فرضیه ای که به سرعت مطرح شد، مشکل ساز بودن جنس خاکی بود که در این منطقه وجود دارد. خاک رس روان از نوع خاک های انبساطی یا منبسط شونده که به آن Quick clay یا به نروژی Kvikkleire گفته می شود. این نوع خاک بیشتر در کشورهای شمالی دنیا که دوران یخبندان را تجربه کرده اند یافت می شود. کشورهایی مثل روسیه، کانادا، آمریکا، فنلاند، سوئد و نروژ. تنها در کانادا، لغزش این نوع خاک موجب بیش از ۲۵۰ حادثه رانش زمین طی سالهای گذشته شده است.

ماهیت خاک های انبساطی که دانه های آن وزن کمی دارند و ساختاری گرد دارند اینگونه است که با جذب آب، منبسط و با از دست دادن آب منقبض می شوند و در نتیجه ممکن است به مرور زمان درون آنها محیطی متخلخل ایجاد شود که می تواند موجب ایجاد حالت ناپایداری و لغزش شود. در مناطقی که آب و هوای مرطوب دارند، سطح ایستایی آب نزدیک زمین است و در نتیجه مشکل ناپایداری کمتر دیده می شود اما در مناطقی که آب و هوای خشک و غیرمرطوب دارند، این موضوع می تواند موجب ناپایداری و نشست خاک شود. البته عوامل محیطی دیگری از جمله آب، باد، باران و یا بودن در بستر یخچال‌ها، ناخالصی‌هایی را می تواند در طول زمان به خاک رس اضافه کند که آنهم می تواند موجب لغزش و سستی خاک شود. بغیر از اینها، برخی عوامل انسانی مثل حفاری های عمیق یا ایجاد ارتعاشات نیز می توانند بر روند لغزش خاک تاثیر بگذارند.

تاریخچه حوادث رانش زمین در نروژ

سال ۱۷۰۲ میلادی: رانش زمین تقریباً تمام آثار شهر قرون وسطایی «سارپسبورگ Sarpsborg» در منطقه «ویکن» در نروژ را از بین برد. در این حادثه، پانزده نفر و دویست راس حیوان تلف شدند.

نوزدهم ماه می سال ۱۸۹۳ میلادی: رانش زمین با قطر کیلومتری در منطقه «وردال Verdal» در نروژ موجب کشته شده ۱۱۶ نفر و تخریب ۱۰۵ مزرعه شد.

سال ۱۹۷۸ میلادی: رانش زمین در منطقه «ریسا Rissa» نروژ موجب تخریب ۳۳ هکتار از زمین های کشاورزی و مرگ یک نفر شد.

دوم فوریه سال 2015 میلادی: لغزش زمین موجب ریزش ستون یک پل در جنوب شرقی نروژ شد.

سوم ژوئن سال ۲۰۲۰ میلادی: هشت ساختمان در شهر «آلتا Alta» به دلیل رانش زمین در دریا غوطه ور شدند. این حادثه هیچگونه تلفات جانی نداشت و یک سگ از دریا نجات داده شد.

سی ام دسامبر سال ۲۰۲۰ میلادی: در پی رانش زمین قسمتی از یک منطقه مسکونی در منطقه «یِردروم Gjerdrum» در ۲۵ کیلومتری شمال شرقی شهر «اسلو» محو شد. شکافی به عرض سیصد و طول هفتصد متر ایجاد شد که به کشته شدن ده نفر انجامید.

۲- کوتاهی احتمالی درمطالعات زمین شناسی و عدم توجه کافی به موضوع بهسازی و تثبیت خاک

برخی از کارشناسان معتقدند که گسترش مناطق مسکونی که اکنون تحت تأثیر رانش زمین قرار گرفته اند، براساس آنچه در اوایل سال ۲۰۰۰ میلادی در مورد شرایط زمین شناخته شده بود، کاری اشتباه بود واز طرفی دیگر بر این باورند که شهرداری در هزینه های مقاوم سازی زیرساخت خانه های مسکونی در این منطقه حادثه دیده در آن زمان کوتاهی کرده است اما از سویی دیگر، شهرداری و شرکت های سازنده خانه های مسکونی در این منطقه با اشاره به مستندات خود می گویند که تمامی دستورالعمل ها و اقدامات لازم زمین شناسی و تثبیت خاک را پیش از آغاز به ساخت این خانه ها بر اساس مقررات و استانداردهای لازم در آن زمان انجام داده اند.

خاک چگونه بهسازی یا تثبیت می شود؟

برای افزایش تراکم و استحکام خاک، روش های گوناگونی بکار می رود. کوباندن خاک توسط غلطک ها ( روش تراکم سطحی خاک) یا ایجاد ضربه از راه وزنه (روش تراکم دینامیکی) یا ایجاد ارتعاش در عمق خاک (روش تراکم ارتعاشی در عمق) یا روش ایجاد انفجار در عمق زمین یا تزریق سیمان و تقویت خاک، تنها چند راه متداول برای مقابله با پدیده فرسایش خاک و تثبیت آن هستند. در صورتی که در پروژه ای عمرانی، خاک بستر پارامترهای مقاومتی مورد نیاز را نداشته باشد و از طرفی شرایط حاکم برپروژه و نوع خاک راه حل دیگری جز تعویض خاک بستر با خاک مناسب دیگری را باقی نگذاشته باشد، جایگزینی خاک راه دیگری ست. برای دوستانی که علاقه مند به دریافت اطلاعات دقیق و بیشتری از جزئیات روش ها و راه های بهسازی و تثبیت خاک های مختلف در شرایط مختلف هستند، پیشنهاد می شود که این مقاله علمی را در اینجا مطالعه کنند.

وضعیت پروژه های تثبیت خاک در نروژ

بر اساس آمار منتشر شده توسط سازمان آب و انرژی نروژ NVE, در نروژ از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ میلادی، مبلغی بالغ بر ۳۲۹ میلیون کرون برای اقدامات ایمنی یا همان بهسازی و تثبیت خاک در سراسر کشور هزینه شده که در طی آن درحدود هزار ساختمان در مناطق مسکونی و غیرمسکونی ایمن تر شده اند. برای بررسی لغزش سریع «خاک رس» بایستی در داخل زمین حفاری انجام شود و نمونه های حفاری برای آزمایشات مختلف به آزمایشگاه ارسال شود که امری زمانبر و هزینه بر است. همچنین، برای انجام هرچه بیشتر چنین پروژه هایی نیاز است که تمامی نقاط پرخطر از نقطه نظر استحکام خاک در سرتاسر کشور نقشه برداری شوند.

چالش مردم با شرکت های بیمه

در پی این حادثه، در حدود هزارنفر از سکنه آن منطقه و مناطق اطراف به سرعت از محل تخلیه شدند و بصورت موقت در هتل ها یا خانه های موقت اقامت داده شدند تا زمانی که بتوانند بصورت کامل از خدمات بیمه حوادث شرکت های بیمه شان استفاده کنند. اما داستان به همینجا ختم نشد چون تعداد زیادی از مردم منطقه که در مناطق دورتری اما با وضعیتی مشابه از نظر وجود خاک رس در بستر زمین محل زندگی شان بودند و یا افرادی که خانه هایشان تخریب نشده بود اما از ترس وقوع رانشی دیگر حاضر به بازگشت به خانه هایشان نبودند با ابراز نگرانی از احتمال وقوع حادثه با شهرداری ها و شرکت های بیمه تماس گرفتند اما مقررات شرکت های بیمه در این زمینه بسیار شفاف است . صرف قرارداشتن موقعیت مکانی خانه در مناطق با احتمال آسیب پذیری بیشتر از نظرساختار زمین و یا ترس از احتمال وقوع حادثه، نمی تواند شرط کافی و لازم برای دریافت خدمات بیمه حوادث در این زمینه باشد. نگرانی از رکود بازار مسکن و از دست رفتن ارزش مالی خانه ها نیز یکی دیگر از چالش های جدید مردمی ست که تحت تاثیر این حادثه قرار گرفته اند.

با این همه، برخی از کارشناسان در حیطه علم زمین شناسی معتقدند که تا زمانی که خاک رس اجازه استراحت داشته باشد و انسان به آن کاری نداشته باشد، خاک رس می تواند کاملا بی خطر باشد و نگرانی های مردم در مناطقی با زیرساخت خاک رس بطور کلی نمی تواند جدی باشد اما مشکلات از زمانی آغاز می شوند که یک حفاری یا یک فعالیت مداخله جویانه انسانی بدون درنظرگرفتن ساختار زمین شناسی آن منطقه حتا در نزدیکی های آن منطقه اتفاق بیافتد. البته کارشناسان فرایندهای طبیعی موجود در رودخانه ها که می تواند به تجزیه خاک رس در طی سالهای متمادی هم کمک کند را بی تاثیر نمی دانند.

چگونه می توانید «خودتان» از وضعیت لغزش خاک رس در محل زندگی تان در نروژ آگاه شوید؟

اگر علاقه مند هستید که بررسی کنید محل زندگی تان در نروژ در مناطقی با احتمال لغزش خاک رس روان قرار گرفته است یا نه، می توانید به نقشه آنلاینی که از سوی سازمان آب و انرژی نروژ در اینجا تهیه شده است مراجعه کنید و با وارد کردن نشانی محل زندگی تان از آخرین وضعیت ثبت شده خاک رس روان در محل زندگی تان مطلع شوید. میزان لغزشی بودن خاک رس در مناطق مختلف با رنگهای زیر به ترتیب از میزان زیاد به میزان کم و در نهایت به مناطقی عاری از خاک رس تقسیم بندی شده است.

منابع و پیوندهای مربوط:

https://www.nrk.no/norge/har-brukt-329-millioner-pa-kvikkleire-sikring-1.15313253

https://www.nrk.no/norge/dette-er-de-mest-utsatte-kvikkleireomradene-i-norge-1.15313420

https://www.vg.no/nyheter/innenriks/i/Qm5EjW/gjerdrum-skredet-ngi-vil-ikke-svare-paa-om-raad-ble-fulgt

https://www.aftenposten.no/norge/i/9ObGer/de-skredrammede-i-gjerdrum-gaar-en-usikker-fremtid-i-moete-hva-har-de-k

https://www.nrk.no/osloogviken/51.000-boliger-bygd-pa-kvikkleire-_-tror-prisene-blir-pavirket-etter-skredet-i-gjerdrum-1.15312934

https://www.nrk.no/norge/bor-du-pa-kvikkleire_-her-kan-du-sjekke-1.15308726

https://www.nrk.no/trondelag/varsler-full-gjennomgang-av-regelverk-etter-skredet-i-gjerdrum-1.15311265

گاز رادون: قاتل خاموش در نروژ

صفحه اینستاگرام «زیرآسمان نروژ»

برگردان فارسی، نگارش، تهیه و تنظیم: زیرآسمان نروژ

درصورتی که قصد به اشتراک گذاری این مطلب را دارید، لطفا مطلب را بدون ذکر منبع در جایی کپی نکنید. هرکدام از ما با رعایت حقوق نویسنده می توانیم به غنای فرهنگ «کپی رایت» در ایران کمک کنیم.